‘‘විකටයෙකු රජවාසලේ පදිංචියට ගිය විට ඔහු රජෙකු බවට පත්නොවෙයි.
රජවාසල නාඩගම් මඩුවක් බවට පත්වෙයි’’- (තුර්කි ප්‍රස්තාවපිරුළකි)
පිස්සෙකු ජනාධිපති තනතුරට පත්වුණොත් ඇති විය හැකි තත්වය ගැන, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය ලංකාවට හඳුන්වා දුන් අවස්ථාවේම ආචාර්ය ඇන්. ඇම්. පෙරේරා අනතුරු අඟවා තිබේ. ඩොනල්ඞ් ට්‍රම්ප් නමැති පිස්සෙක් ඇමරිකාවේ ජනාධිපති තනතුරට පත්විය. එහෙත් ඊළඟ පළමු අවස්ථාවේම ඔහුව එම තනතුරින් ඉවත් කිරීමට එරට ජනතාව සමත් වූහ. 1978 දී පටන් ගත් ලංකාවේ ජනාධිපති ක්‍රමයේ පළමු පාලන කාලය අවුරුදු 17 ක් යන තෙක් වෙනස් කරගැනීමට නොහැකි විය. ඊළඟට 1994 දී බලයට පත් පාලනය අවුරුදු 21 ක් යන තෙක් වෙනස් කරගැනීමට නොහැකි විය. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයේ සමස්ත ඉතිහාසය තුළ ඉතා පහසුවෙන් අවුරුදු 5 ක් වැනි කෙටි කාලයක් තුළ වෙනස් කරගැනීමට හැකි වී තිබෙන එකම පාලන කාලය වන්නේ යහපාලන තන්ත්‍රයයි. උත්ප්‍රාසය වන්නේ, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයේ එතෙක් ඉතිහාසය තුළ එම විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය වඩාත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී කිරීමට පියවර ගත් එකම ආණ්ඩුවත් එයම වීමයි.
ඊළග ජනාධිපතිවරණය සඳහා දැන් තියාම පිඹුරුපත් සකස් කරමින් සිටින පිරිසක් සිටිති. ඒ අතරින්, සජිත් ප්‍රේමදාස, බැසිල් රාජපක්ෂ, අනුර කුමාර දිසානායක සහ චම්පික රණවක කැපී පෙනේ. ඔවුන් අතරින් චම්පික රණවක හැරුණු කොට අනිත් සියල්ලන්, අතීතයේ යම් කාලයක, මේ ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කරන බව ප්‍රතිපත්තියක් වශයෙන් පිළිගත් පක්ෂයක හෝ කඳවුරක සාමාජිකයන් ය. මෙම ක්‍රමයට එක දිගටම ආශා කළ චම්පික රණවක පවා, ලංකාවේ මැතිවරණ ක්‍රමයත් වෙනස් කෙරෙන්නේ නම්, ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීම පිළිබඳ ඉල්ලීමට එකඟ විය හැකි යැයි අද කියන බව පසුගිය දා වාර්තා විය.
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ප්‍රති-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය අතර එක් මූලික වෙනසක් තිබේ. එනම්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ පාලකයා බැඳ තබන යාන්ත්‍රණය, ප්‍රති-ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ නැති වීමයි. ඒකාධිපතියා යනු, නිදහස් පාලකයෙකි. සිතැඟියාවක් කිරීමේ බලය සහ නිදහස ඔහුට තිබේ. ඔහු බැඳී සිටින යදම්, එක් සීමාන්තික අවස්ථාවකදී හැර, ඉතා ලිහිල් ය. සීමාන්තික අවස්ථාව වන්නේ, ජනතාව කුලප්පු වී, ඒකාධිපතියාව බෙල්ලෙන් අල්ලා බාල්කයක එල්ලා ඝාතනය කිරීමේදී ය. (මුසෝලිනී). නැත්නම්, තමාගේ සුරතල් බල්ලාටත් වෙඩි තබා තමාත් වෙඩි තබාගෙන බංකරයක් ඇතුළේ සියදිවි නසාගැනීමේදී ය. (හිට්ලර්).
ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ, නායකයා මෙවැනි අවාසනාවන්ත ඉරණම්වලට පත්වීම වළක්වයි. එහි රහස වන්නේ නායකයා යහපත් පුද්ගලයෙකු වීම ම නොව, නායකයාට ඒකාධිපතියෙකු වීමේ ඉඩකඩ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය තුළ ඇහිරී තිබීම ය. එහෙත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමය තුළත්, ඇතැම් තත්වයන් යටතේ ව්‍යවස්ථානුකූල ඒකාධිපතියන් ඇති විය හැකිය. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය යනු, එවැනි ඒකාධිපතියන් ව්‍යවස්ථානුකූලව පත්කර ගැනීමේ වැඩි ශක්‍යතාවක් සහිත පාලන ක්‍රමයකි. මේ ලිපියේ මුලින් කී පුද්ගලයන් සියල්ලන්ම ජනාධිපති තනතුරට නුසුදුස්සන් වන්නේ, ඒ සියලූ දෙනාගේම චරිත ස්වභාවය නිසා හෝ දෘෂ්ටිවාදී නැමියාවන් නිසා, ඕනෑම අවස්ථාවක, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදියාගෙන් ඒකාධිපතියා වෙත මාරු වීමේ චරිත ලක්ෂණ එකකින් හෝ කිහිපයකින් ඔවුන් සියල්ලන් සමන්විත වන නිසා ය.
දැන් කෙනෙකු ප්‍රශ්නයක් මතු කළ හැකිය: මෙය, පුද්ගලයන් පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් නම්, යහපත් පුද්ගලයෙකු සිටියොත් විධායක ජනාධිපති ධුරයත් යහපත් එකක් විය නොහැකිද? උත්තරය මෙයයි: මුලින්ම, මෙය පුද්ගලයන් පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් නොවේ. පුද්ගලයන් නිදර්ශනයට ගන්නේ, ඒ ආශ්‍රයෙන් ප්‍රශ්නය තේරුම් ගැනීම වඩාත් පහසු වන නිසා ය. එහෙත්, පුද්ගලයාගෙන් එපිටට ගිය විට, ප්‍රශ්නයේ සැබෑ හරය අපට තේරුම්ගත හැකිය. දෙවැනුව, පුද්ගලයා යහපත් වුණත්, මේ ක්‍රමය තුළ ලංකාව වැනි රටක ජනාධිපති තනතුර යහපත් විය නොහැක. (ඒ කාරණා ද්වය ගැන පසුව සාකච්ඡා කෙරේ).
නායකයන්ගෙන් උත්තර ඉල්ලා සිටිය යුතු ප්‍රශ්නය
අනුර කුමාර දිසානායක හැර, කලින් කී සියලු දෙනාගෙන් අප සෘජු උත්තරයක් ඉල්ලා සිටිය යුතුය. එනම්, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය පවත්වා ගැනීම, ඔවුන් සිතන පරිදි, තවදුරටත් අවශ්‍ය වන්නේ ඇයිදැයි රටට පහදා දෙන ලෙසයි. අනුර කුමාර දිසානායකට ඒ ප්‍රශ්නය ඉදිරිපත් නොකෙරෙන්නේ, ‘අර්බුදය ජයගැනීමේ කඩිනම් ප්‍රවේශයක්’ තුළ ඔහු මෙසේ සඳහන් කොට ඇති බැවිනි:
‘‘තනි පුද්ගලයෙකු මත අත්තනෝමතික ලෙස බලය සංකේන්ද්‍රණය වූ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය වෙනුවට, පාර්ලිමේන්තුවට වගකියන කැබිනට් මණ්ඩලයක් සහිත ශක්තිමත් පාර්ලිමේන්තුවක් ගොඩනැඟිය යුතුය.’’
මෙය, ඔහු මෙන්ම, සජිත් ප්‍රේමදාස ඇතුළු සමගි ජනබලවේගයෙන් ද පැහැදිලි කරන ලෙස ඉල්ලා සිටිය යුතු වැදගත් කාරණයකි. අද ප්‍රධාන විපක්ෂය වශයෙන් සිටින ඔවුන් මේ කාරණය මඟහැර යාමට බැලීම අනතුරුදායක ය. එසේ මඟහැර යාමට බැලීම ම, අපේ අනාගතය පිළිබඳ භයංකාර පෙරනිමිති දනවයි.
ඔවුන්ගේ නිශ්ශබ්දතාව තුළ අපට සලකා බැලීමට සිදුවන්නේ, මේ මතවාදය, එනම් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය තවදුරටත් තබා ගත යුතු බවට වන මතවාදය ඔවුන් වෙනුවෙන් සමාජගත කිරීමට උත්සාහ කරන වෙනත් අයගේ තර්ක විතර්ක ඇසුරිනි. එහි ප්‍රමුඛ ප්‍රකාශකයෙකු වන්නේ ආචාර්ය දයාන් ජයතිලක ය. ඔහු සමගි ජනබලවේගයේ උපදේශකයෙකු වශයෙන් සිටින වියතෙකි. ගෝඨාභය ‘වියත් මෙඟ්’ අයට වඩා බුද්ධිමතෙකි. එහෙත් දයාන් ජයතිලක තමන්ගේ දැනුම සහ තර්ක ඥානය ඉතිහාසයේ බොහෝ අවස්ථාවල පාවිච්චි කොට ඇත්තේ, සැබෑව විදාරණය කිරීමට වඩා, තමා ඒ මොහොතේ පය ගසා සිටින කඳවුර යුක්ති සහගත කිරීම සඳහා බව ඔහුගේ අතීත චර්යාව පෙන්වා දෙයි.
එසේ වෙතත්, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අරභයා දයාන්ගේ කරුණු දැක්වීම් වැදගත් කොට සැලකිය යුතුව තිබේ. මන්ද යත්, ඔහු වැනි වියතෙකුගේ කරුණු දැක්වීම් එසේ නම්, ඊට අඩු මට්ටමේ පෘථග්ජනයෙකුගේ කරුණු දැක්වීම්වලට පිළිතුරු දීමේ මහන්සියෙන් අපට නිදහස් වී සිටිය හැකි බැවිනි.
දයාන් ජයතිලකගේ තර්ක-විතර්ක
ජනාධිපති ක්‍රමය ගැන ඔහුගේ අලුත්ම ලියවිල්ල තුළ එක තර්කයක් අපට හමු වෙයි. එනම්, චීලී රටේ මෑතකදී ජනාධිපති ධුරයට පත්වූ තරුණ රැඩිකල්වාදියා එරටේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීමක් ගැන කතා කොට නැති බවයි. ඇත්ත, එහෙත් අපේ රටේ ජනාධිපති ක්‍රමය හෝ වෙනත් ඕනෑම රටක ජනාධිපති ක්‍රමයක් හෝ පවත්වාගෙන යා යුතු බවට එය ‘තර්කයක්’ වන්නේ කෙසේදැයි කෙනෙකුට කියා දිය හැකිද? බුදුරජාණන් වහන්සේ යුද්ධයට විරුද්ධ වී නැති බව වරක් කියා සිටි මහාචාර්ය නලින්ද සිල්වා ඊට තර්කයක් වශයෙන් ගෙනහැරපෑවේ, හමුදා විසුරුවා හරින්නැයි කිසි රජ කෙනෙකුට බුදුන් වහන්සේ දේශනා කොට නැති වීමයි. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය ආරක්ෂා කරගැනීම අරභයා වන දයාන් ජයතිලකගේ බුද්ධි මණ්ඩලයේ මුවහත්ම අවි වන්නේ මේවා නම්, එයම කියාපාන්නේ, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය ආරක්ෂා කරගැනීමට තරම් වැදගත් හේතුවක් අපට නැති බවයි.
ඊට කලින් මීට වඩා තරමක් හරවත් තර්කයක් වෙනත් ලිපියකින් ඔහු ගෙනහැර දක්වා තිබුණි. එනම්, එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ නිත්‍ය සාමාජිකයන් 5 දෙනාගෙන් 4 දෙනෙකුම, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් සහිත රටවල් නියෝජනය කරන්නන් බව ය. 69 ලක්ෂයක් මිනිසුන් විශ්වාස කළ පමණින් යමක් නිවැරදි වන්නේ නැති බව, දේශීය වශයෙන් අපි මේ මොහොතේ උගෙන ගනිමින් සිටිමු. බිලියන 8 කට ආසන්න ලෝක ජනගහනයෙන් බිලියන 4.30 ක් හෙවත් සියයට 50 ට අධික ජනතාවක් ක්‍රිස්තියානි සහ ඉස්ලාම් ආගමිකයන් වීම, ලංකාවේ බෞද්ධයන් ඉදිරියේ කිතුණුවකු විදිහට ‘තර්කයක්’ වශයෙන් දයාන් ගෙනහැර දක්වන එකක් නැත.
කෙසේ වෙතත්, රටක් වශයෙන් අපට ඉගෙනීමට ඇති බොහෝ දේවල් ලෝකයෙන් සොයා බැලීමේ වරදක් ඇතැයි මේ ලියුම්කරු නොසිතයි. එහෙත් එසේ සොයා බැලීමේදී අප සැලකිල්ලට ගත යුත්තේ, මතුපිටින් පෙනෙන්ට ඇති සංඛ්‍යාත්මක අගයන් නොව, ඒවා පසුපසින් තිබිය හැකි ගුණාත්මක අගයන් ය.
දයාන් කියන, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් සහිත රටවල් හතර වන්නේ, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, ප්‍රංශය, රුසියාව සහ චීනයයි. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් නැති, එක්සත් ජාතීන්ගේ ආරක්ෂක මණ්ඩලයේ නිත්‍ය නියෝජිතයන් අතර සිටින එකම රට වන්නේ මහා බ්‍රිතාන්‍යයි. පහෙන් හතරක් හෙවත් සියයට 80 ක් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය තෝරාගෙන ඇති බව දයාන් ගම්‍ය කරන අදහසයි. මේ රටවල් හතර ගැන අපි දැන් විමසා බලමු.
ඒ අතරින් චීනය යනු එක පක්ෂයක් රජයන, එක නායකයෙකු ජීවිතාන්තය දක්වා එරටේ නායකත්වයේ සිටිය යුතු බවට ව්‍යවස්ථාවෙන්ම ලියාගෙන ඇති, ඒක-පාක්ෂික සහ ඒකා-අධිපති ක්‍රමයකි. ඒ නිසා, පාලන ක්‍රමයක් වශයෙන් චීනයෙන් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ලංකාවට ගන්නට දෙයක් නැත. ඊළඟට රුසියාව ගත්තොත්, දැඩි අධිකාරීවාදයක් ස්වකීය ජනාධිපති ක්‍රමය හරහා පිහිටුවාගෙන ඇති, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සම්මතයන් ප්‍රසිද්ධියේ උල්ලංඝණය කරන, ව්‍යවස්ථානුකූල ඒකා-අධිපති රාජ්‍යයකි. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයේ හොඳ/නොහොඳ ගැන අප කතා කරන්නේ, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය නමැති පසුබිමේ සිට නම්, මේ රටවල් දෙකෙන් එකකින් හෝ ඉගෙන ගැනීමට වැදගත් පාඩම් සොයාගැනීමට නැත. අවශ්‍ය නම් උගත හැක්කේ, දැනටත් වඩා අධිකාරීවාදී වන්නේ කෙසේද සහ දැනටත් වඩා මර්දනකාරී වන්නේ කෙසේද යන්න පමණි.
ඇමරිකාව සහ ප්‍රංශය: සාර්ථකත්වයේ නිදර්ශන
දැන්, දයාන්ගේ ආදර්ශ රටවල් හතරෙන් දෙකක් එසේ පැත්තකින් තැබූ විට තව රටවල් දෙකක් ඉතිරි වෙයි. ඒ, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය සහ ප්‍රංශයයි. මේ රටවල් දෙකේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය සාර්ථක බව අප පිළිගත යුතුය. ඒවා, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී බවත් අප පිළිගත යුතුය. එහෙත් ඒ රටවල් දෙක එසේ වී ඇත්තේ කෙසේද යන්න විමසා බැලිය යුතුය. ඊට ලැබෙන උත්තරය, කලින් කී රුසියාව සහ චීනයේ ජනාධිපති ක්‍රමය ආදර්ශයක් වශයෙන් නොගැනීමට හේතුකාරක වූ කාසියේම අනිත් පැත්ත බව අපට එවිට වැටහෙනු ඇත. එනම්, ඇමරිකාවේ සහ ප්‍රංශයේ දක්නට ලැබෙන, දීර්ඝ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ඉතිහාසය, ශක්තිමත් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය ආයතනික පද්ධතිය සහ දියුණු දේශපාලන/සමාජ සංස්කෘතිය, ඒ රටවල් දෙකේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය සාර්ථකව නඩත්තු කිරීමට හේතුකාරක වී ඇති බවයි. විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් සාර්ථක විය හැක්කේ, එකී කොන්දේසි ඇති රටක පමණක් වන බව එහි අදහසයි. තවද, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් ඇති ඇමරිකාව සහ ප්‍රංශය යන රටවල් දෙකම සමාජයීය වශයෙන්, දේශපාලනික වශයෙන් සහ සංස්කෘතිය අතින් නෑකම් කියන්නේ, තමන් මෙන්ම විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් ඇති චීනයට හෝ රුසියාවට නොව, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් නැති බ්‍රිතාන්‍යයට බවත් කවුරුත් දන්නා කාරණයකි.
මේ ඉතිහාසය සහ සමාජ තත්වයන් සැලකිල්ලට නොගෙන, එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයේ නිත්‍ය නියෝජිතයන්ගෙන් 5 න් 4 ක් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයට අයත් වූ පමණින්, අපටත් යෝග්‍ය වන්නේ එයම යැයි කීම දයාන් වැනි විද්වතෙකුට තරම් නොවන කල්පනාවකි.
ඊළඟට, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය, කියන තරම් දරුණු නැතැයි පෙන්වීමට ඔහු තවත් තර්කයක් ඉදිරිපත් කරයි. එනම්, එක වාරයක් පමණක් ගත වීමෙන් පසු ඩොනල්ඞ් ට්‍රම්ප්ව ගෙදර යැවීමට ඇමරිකාවේ ජනාධිපති ක්‍රමයට හැකි වීමයි. නැවතත් ඔහු ඔප්පු කර පෙන්වන්නේ කාගේ තර්කයද? ඔහුගේ නොව, අපේ තර්කය ය. එනම්, ඇමරිකාවේ දියුණු දේශපාලන සංස්කෘතිය සහ ශක්තිමත් ආයතනික පද්ධතිය නිසා ඩොනල්ඞ් ට්‍රම්ප්ව් මුල් අවුරුදු හතරෙන් පසුව ගෙදර යැවිය හැකි වූ බව පැවසිය යුත්තේ, ඔහු නොව අප ය. ඊළඟට, එම තර්කයම අනිත් පැත්තෙන් ඔප්පු කරගැනීමටත් දයාන් ජයතිලකට අවශ්‍ය නම්, ඔහු හැරිය යුත්තේ, රුසියාවේ පුටින් වෙත ය. ඔහුව ගෙදර යැවීමට, මැතිවරණ තිබියදීත් එරට ජනතාවට බැරි වී ඇත්තේ ඇයි? තවත් ටිකක් එහාට ගොස්, මොන තරම් ඡන්ද තිබ්බත් චීනයේ නායකයාව මරණය තෙක් එම තනතුරෙන් ඉවත් කළ නොහැක්කේ ඇයිද යන්නත් කෙනෙකු කල්පනාවට ගත යුතුය.
ජනාධිපති ක්‍රමයේ අනිවාර්ය කොන්දේසිය: සමාජ දියුණුව සහ ශිෂ්ටත්වය
විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය අරුතකින් ඔරොත්තු දිය හැක්කේ, දියුණු දේශපාලනික සංස්කෘතියක් සහ ශක්තිමත් ප්‍රජාතන්ත්‍රීය ආයතන පද්ධතියක් ඇති රටකට පමණක් බව එහි අදහසයි. ලංකාව වැනි, ඒ දෙකම නැති රටකට, එවැනි විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක් හරහා ලැබිය හැක්කේ, අධිකාරීවාදයේ සිට ඒකාධිපතිවාදය දක්වා වන, මර්දනකාරී සහ ප්‍රජාතන්ත්‍ර-විරෝධී රාජ්‍ය නායකයන් විසින් හොබවනු ලබන, ප්‍රජාපීඩක රාජ්‍ය තන්ත්‍රයක් පමණි.
ලෝකයේ ඇතැම් රටවල් පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයක සිට විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයකට මාරු වී ඇති බවත් හෙතෙම කියයි. මෙය, අමුතුවෙන් කීමට දෙයක් නොවේ. ලංකාව එසේ මාරු වූ එක් රටකි. එහෙත් අප එසේ මාරු වුණේ ඇයිද යන්නත්, ගත වූ අවුරුදු 44 ක කාලය තුළ ඒ ක්‍රමයේ ආදීනවත් අද වන විට ඕනෑවටත් වඩා අප අත්දැක තිබේ. පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයෙන් විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයට රටවල් මාරු වූ බව කියන ඔහු, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයක සිට පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයකට රටවල් මාරු වන තත්වයකුත් ඇති බව වසංගයි.
අපේ කලාපයේම රටවල් දෙකක් ඒ විදිහට ජනාධිපති ක්‍රමයක සිට පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයට මාරු වූ බව ආචාර්ය ජයම්පති වික්‍රමරත්න පෙන්වා දෙයි. ඒ, පාකිස්තානය සහ බංග්ලාදේශයයි. මේ රටවල් දෙකම, නිදහස ලැබීමේදී පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයක් තෝරාගෙන ඇති මුත්, පසුව විවිධ හමුදා පාලනයන් යටතේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයකට මාරු විය. පාකිස්තානය 1962 හමුදා කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු, ඒ විදිහට, පාර්ලිමේන්තු ක්‍රමයෙන් ඒකා-අධිපතිවාදී ක්‍රමයට මාරු විය. එහෙත් 2010 වන විට, විවිධ හැලහැප්පීම් ගණනාවක් පසු කොට ඇවිත්, අවසානයේදී පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයකට අද වන විට ඒ රට ප්‍රවිශ්ට වී සිටී. නිදහස ලබා ගැනීමේදී පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයක් ඇති කරගත් බංග්ලාදේශයත්, ඉන්පසු 1975 දී විධායක ජනාධිපති ක්‍රමයකට මාරු විය. එහෙත් දීර්ඝ හමුදා පාලන යුගයකින් පසුව 1991 දී එම රටත් නැවත වරක් පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයකට මාරු වූ බව ජයම්පති වික්‍රමරත්න පෙන්වා දෙයි. මෙවැනි හමුදා පාලන නොතිබුණු මුත්, රජ ක්‍රමයක් පැවති අපේ කලාපයේ තවත් රටවල් දෙකක් පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමය තෝරාගෙන තිබේ. ඒවා නම්, නේපාලය සහ භූතානයයි.
මේ විෂය සම්බන්ධයෙන් ජයම්පති වික්‍රමරත්න පෙන්වා දෙන තවත් වැදගත් කාරණයක් තිබේ. එනම්, 1945 සිට 1979 දක්වා කාලය තුළ විදේශිකයන් අතින් නිදහස ලබා ගත් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල් 93 ක් ලෝකයේ ඇති බවත්, ඊළඟ දශකය තුළ එනම් 1980 දශකය තුළ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රටවල් වශයෙන් එක දිගටම රැඳී සිට ඇත්තේ ඒ අතරින් රටවල් 15 ක් පමණක් බවත්, ඒ රටවල් සියල්ල පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයක් සහිත රටවල් බවත් ය. එහි අදහස වන්නේ, නිදහසෙන් පසු පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයක් වෙනුවට ජනාධිපති පාලන ක්‍රමයක් තෝරාගත් සෑම රටක්ම, නිදහසෙන් පසු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයේ ඛාදනයන්ට ගොදුරු වී ඇති බවයි. මේ කරුණු සියල්ල ඔහු උපුටා දක්වන ‘‘ආණ්ඩු ව්‍යුහය සහ මැතිවරණ පද්ධති’’ නැමති කෘතියේ කතුවරයා පෙන්වා දී ඇති පරිදි, සමස්තයක් වශයෙන් ගත් විට, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය දරා සිටීමේ සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය රැකගැනීමේ හැකියාව අතින් ගත් විට, ජනාධිපති පාලන ක්‍රමයකට වඩා පාර්ලිමේන්තු පාලන ක්‍රමයක් තුන් ගුණයකින් ශක්තිමත් වෙයි.
ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම් එසේ වෙතත්, වඩා වැදගත් වන්නේ අපේ අත්දැකීම් ය. ජාත්‍යන්තරයටත් පාඩම් කියා දිය හැකි තරමට, විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය පිළිබඳ අපූරු අත්දැකීම් තොගයක් අපට තිබේ. ඒ ගැන පසුව කතා කරමු.
ගාමිණී වියන්ගොඩ | Gamini Viyangoda
